Nhắc đến “kỳ lân” – các doanh nghiệp khởi nghiệp tỷ đô, chúng ta thường liên tưởng ngay tới những cái tên như Stanford, Harvard và các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC).
Nhưng con đường vốn đầu tư mạo hiểm không dành cho đa số startup
Mô hình khởi nghiệp dựa vào vốn đầu tư mạo hiểm, vốn nổi bật tại Thung lũng Silicon, thực chất còn nhiều hạn chế.
* Chủ yếu dành cho tầng lớp tinh hoa. Hệ sinh thái này do các nhà đầu tư xuất thân từ những trường như Harvard, Stanford xây dựng ([nguồn](https://www.forbes.com/sites/dileeprao/2024/10/23/how-harvard–stanford-stifle-unicorn-growth-beyond-silicon-valley/)), và những người được hưởng lợi nhiều nhất cũng đều là doanh nhân đến từ Harvard, Stanford, MIT và UC Berkeley ([nguồn](https://www.forbes.com/sites/dileeprao/2025/05/23/4-reasons-why-harvard-and-stanford-beat-mit-at-creating-billionaires/)). * Rất ít người tiếp cận được. Thống kê cho thấy, chỉ khoảng 100 dự án trong số 100.000 dự án gọi vốn mới nhận được đầu tư VC, và trong số đó lại có tới 80% thất bại.
Phần lớn doanh nhân tạo ra kỳ lân lại không đi theo lối mòn này
Trái với suy nghĩ phổ biến, 94% các nhà sáng lập doanh nghiệp tỷ đô tại Mỹ – tức là những người thực sự xây dựng nên các “kỳ lân” dựa trên giá trị và doanh thu trên 1 tỷ USD (không chỉ là định giá ảo theo kiểu “kỳ lân VC”) – hoặc không gọi vốn VC, hoặc chỉ gọi vốn sau khi công ty đã phát triển vững chắc ([nguồn](https://www.forbes.com/sites/dileeprao/2023/03/14/the-1-secret-of-billion-dollar-entrepreneurs-94-took-off-without-vc/)). Nhờ đó, họ giữ được quyền kiểm soát doanh nghiệp về mặt chiến lược, phân chia cổ phần hợp lý và tránh bị “loãng” quyền lực.
Phần lớn các trường kinh doanh đang đi nhầm hướng
Điều trớ trêu là nhiều trường kinh doanh, kể cả các trường nghiên cứu lớn, lại quá chú trọng vào hệ sinh thái VC, lấy mục tiêu đào tạo là giúp sinh viên gọi được vốn đầu tư. Vì vậy, chương trình học chủ yếu tập trung vào các bước chuẩn bị hồ sơ gọi vốn, lập kế hoạch kinh doanh, phát triển theo hướng phụ thuộc vào dòng tiền từ bên ngoài, thay vì chú trọng trang bị kỹ năng thực tiễn. Một số trường khác thì rẽ sang hướng đào tạo quản trị doanh nghiệp nhỏ, vốn không thực sự cần đến tấm bằng đại học bốn năm.
Lý do: Sự thổi phồng từ truyền thông về “startup” và “kỳ lân” chưa bao giờ hạ nhiệt. Các startup ở Silicon Valley thường chủ động đánh bóng tên tuổi để nâng định giá công ty và nhanh chóng tìm kiếm cơ hội bán, sáp nhập hoặc IPO ([nguồn](https://www.forbes.com/sites/dileeprao/2024/08/19/6-tactics-for-entrepreneurs-to-outsmart-vc-hype–start-unicorns/)). Văn hóa này được nhân rộng qua các chương trình thi pitching, demo day, các show truyền hình như Shark Tank – nơi mà ý tưởng và gọi vốn được đề cao hơn năng lực thực thi và giá trị thật. Hệ quả là, nhiều bạn trẻ chạy theo việc săn tìm vốn đầu tư thay vì học hỏi cách mà phần lớn các nhà sáng lập tỷ đô thực sự đã thành công: tập trung vào kỹ năng, chiến lược và kiểm soát.
Hệ quả: Có lẽ vì vậy mà chương trình đào tạo khởi nghiệp trong các trường kinh doanh thường bị đánh giá thấp ([nguồn](https://www.forbes.com/sites/dileeprao/2025/03/28/the-b-school-paradox-is-entrepreneurship-really-a-20-worst-major/)). [Ngay cả sinh viên Stanford cũng bắt đầu đặt câu hỏi](https://poetsandquants.com/2025/07/23/were-not-learning-anything-stanford-gsb-students-sound-the-alarm-over-academics/) về chất lượng kiến thức thực tế họ nhận được. Báo cáo này ghi nhận Stanford mạnh về mảng xác định “Product-Market fit” – một phần quan trọng trong hệ sinh thái VC – nhưng mô hình này thực chất chỉ phù hợp với môi trường Silicon Valley và số ít sinh viên Stanford. Đa phần sinh viên ở ngoài khu vực này không được hưởng lợi nhiều từ vốn đầu tư mạo hiểm.
Điều các trường cần dạy: Hiếm có trường kinh doanh nào chú trọng đào tạo về các kỹ năng và chiến lược tài chính khôn ngoan – con đường mà 94% doanh nhân tỷ đô đã lựa chọn, như đổi mới sáng tạo mà không cần gọi vốn, phát triển thị trường dựa trên nguồn lực tự thân, quản trị tài chính hiệu quả, kỹ năng bán hàng, cũng như khả năng khởi nghiệp với nguồn vốn hạn chế… Nói ngắn gọn, đó là kỹ năng xây dựng “kỳ lân tự lực”.
3 lý do các trường Cao đẳng Cộng đồng nên hướng tới mô hình khởi nghiệp “kỳ lân tự lực”
Các trường cao đẳng cộng đồng – vốn nổi tiếng với sự linh hoạt và nhạy bén với nhu cầu thực tế – hoàn toàn có thể vượt qua các trường kinh doanh lớn, thậm chí là Harvard, Stanford, trong việc đào tạo kỹ năng thực tế giúp sinh viên thành công trên con đường khởi nghiệp, vì ba lý do quan trọng sau:
#1. Xu hướng ngày càng nhiều sinh viên chọn Cao đẳng cộng đồng
Nhiều nam sinh thông minh, đặc biệt đến từ tầng lớp trung lưu và lao động, [đang dần chuyển hướng sang học cao đẳng cộng đồng](https://www.bloomberg.com/news/features/2025-04-21/why-american-men-think-it-s-not-worth-going-to-college-anymore) thay vì theo học đại học 4 năm truyền thống. Xu hướng này tạo ra một nguồn nhân lực khởi nghiệp tiềm năng nhưng chưa được khai thác đúng mức.
Những sinh viên này thường đề cao kỹ năng thực tế, khát vọng tự lập về tài chính hơn là danh tiếng bằng cấp, không bị cuốn vào “vòng xoáy VC” và luôn coi trọng quyền tự chủ, phát triển bằng chính sức mình. Họ có thể tiếp bước những tỷ phú đi lên từ con số 0 mà không cần đến tấm bằng danh giá hay vốn đầu tư lớn như Sam Walton, Michael Dell, Gaston Taratuta, Joe Martin.
#2. Cao đẳng cộng đồng có thể tập trung vào những kỹ năng cần thiết nhất
Các trường cao đẳng cộng đồng dễ dàng xây dựng chương trình đào tạo chú trọng vào chiến lược và kỹ năng khởi nghiệp thực tế – những điều mà các nhà sáng lập doanh nghiệp lớn thực sự đã áp dụng – thay vì theo đuổi các phương pháp dựa nặng vào vốn như ở nhiều trường kinh doanh truyền thống.
#3. Bằng cấp không quyết định thành công – kỹ năng và năng lực thực hiện mới là yếu tố then chốt
Nhiều nhà sáng lập “kỳ lân” chưa từng tốt nghiệp đại học, thậm chí bỏ học giữa chừng. Họ nhận ra rằng, giáo dục truyền thống thường không chú trọng đào tạo các kỹ năng và chiến lược tài chính thực tiễn mà việc khởi nghiệp quy mô lớn đòi hỏi. Phần lớn chương trình của các trường kinh doanh chỉ đào tạo sinh viên trở thành “nhân viên doanh nghiệp” thay vì những nhà sáng lập tỷ đô thực thụ. Những gương mặt tiêu biểu từng bỏ học như Steve Jobs (Apple), Bill Gates (Microsoft), Mark Zuckerberg (Meta) hay Michael Dell (Dell) là minh chứng rõ nét.
Thành công của họ đến từ khả năng nắm bắt xu hướng mới, chuyên môn sâu về công nghệ, cùng kỹ năng triển khai quyết liệt trong các lĩnh vực mới nổi. Họ nhanh chóng vươn lên dẫn đầu trong ngành, và chỉ mất vị thế khi có sự thay đổi lớn về quản trị, như trường hợp Steve Jobs bị loại khỏi Apple.
Các trường cao đẳng cộng đồng hoàn toàn có thể lấp đầy khoảng trống này, trang bị cho sinh viên những kỹ năng và tư duy khởi nghiệp thực tế.
Kết luận: Cao đẳng cộng đồng có thể tạo dấu ấn như thế nào?
Thay vì chạy theo trào lưu gọi vốn đầu tư, các trường cao đẳng cộng đồng nên tập trung đào tạo sinh viên các chiến lược và kỹ năng mà những doanh nhân tạo ra kỳ lân đã sử dụng để:
* Nhận diện và tận dụng cơ hội dựa trên những xu hướng mới * Lập chiến lược phát triển doanh nghiệp tiết kiệm vốn, giảm phụ thuộc vào vốn đầu tư bên ngoài * Khởi nghiệp hiệu quả với nguồn lực hạn chế, ưu tiên năng lực thực thi * Phát triển quy mô doanh nghiệp mà không cần hoặc có thể trì hoãn việc gọi vốn, nhờ đó giữ quyền kiểm soát.
QUAN ĐIỂM CỦA TÔI: Nếu các trường cao đẳng cộng đồng đưa nội dung khởi nghiệp “kỳ lân tự lực” vào chương trình giảng dạy, xây dựng môi trường hỗ trợ các nhà sáng lập doanh nghiệp lớn, họ hoàn toàn có thể làm được điều mà phần lớn các trường kinh doanh truyền thống chưa làm được: trang bị cho sinh viên khả năng khởi nghiệp, tự phát triển và làm chủ các doanh nghiệp tỷ đô của riêng mình. Đó sẽ là bước chuyển mình mở ra kỷ nguyên “kỳ lân tự lực” ngoài phạm vi Thung lũng Silicon.
