Những câu hỏi “khó đỡ” về công việc từ người thân chính là buổi tập miễn phí cho các kỹ năng giao tiếp bạn sẽ cần suốt sự nghiệp.
Bạn vừa mới ăn được vài miếng thì màn hỏi han đã bắt đầu.
“Dạo này công việc thế nào?” cô bạn hỏi. Bạn còn chưa kịp trả lời thì chú bạn đã chen vào: “Vẫn làm bên công nghệ à? Này, con trai nhà hàng xóm của chú vừa được thăng chức phó chủ tịch ở một công ty chắc cháu cũng chưa nghe bao giờ. Để chú giới thiệu hai đứa làm quen nhé.” Rồi em họ bạn kể về lần tăng lương gần đây, và bà của bạn—năm thứ ba liên tiếp—lại hỏi: “Cháu làm gì ấy nhỉ?”
Với nhiều người trẻ đang đi làm, về quê ăn lễ và gặp mặt gia đình có thể là nguồn căng thẳng lớn. Không chỉ vì quà cáp hay chuyện đi lại, mà còn vì những câu hỏi xoáy vào lộ trình sự nghiệp, những lời khuyên đầy thiện ý nhưng không còn hợp thời, cùng các màn so sánh (tinh tế hay thẳng thừng) với những người thân “thành công hơn”—tất cả đủ làm mức lo lắng tăng vọt.
Nếu bạn thấy ngại những cuộc đối thoại kiểu này, bạn không hề đơn độc. Các chuyên gia sức khỏe tinh thần cho biết việc “lo trước” những câu hỏi khó nghe hoặc quá riêng tư về lối sống hay sự nghiệp có thể gây lo âu ngay cả trước khi buổi gặp mặt gia đình thật sự diễn ra.
Vì Sao Những Cuộc Trò Chuyện Này Lại Khiến Ta Không Thoải Mái
Bạn thường phải xử lý cùng lúc nhiều nỗi băn khoăn: Người ta nghĩ mình đang “ổn” hay đang chật vật? Mình có thể nói thật về những áp lực mà không bị cho là “than vãn” hay “không biết ơn” không? Và giải thích công việc kiểu gì khi mình làm product manager hay data scientist—những nghề mà thời nhiều người thân của bạn bắt đầu đi làm còn chưa phổ biến?
Khác biệt giữa các thế hệ càng khiến câu chuyện dễ lệch nhịp. Chẳng hạn, nghiên cứu về giao tiếp nơi công sở cho thấy thế hệ lớn tuổi thường coi trọng trò chuyện trực tiếp và cách nói chuyện trang trọng, còn người trẻ hay chuộng trao đổi nhanh, gọn và thân mật. Khi bà quan tâm đến “phúc lợi và sự ổn định” trong khi bạn nói về “tác động và cơ hội phát triển”, đó là vì mỗi thế hệ dùng một “thước đo” khác nhau để nhìn nhận công việc.
Biến Tình Huống Gượng Gạo Thành Cơ Hội
Thử nhìn theo hướng khác: những bữa cơm gia đình đôi khi “khó nói” này là cơ hội luyện tập miễn phí để bạn học cách giải thích công việc của mình cho người ngoài ngành—một kỹ năng cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp. Vì vậy, thay vì né tránh, bạn có thể chủ động dùng các cuộc trò chuyện này một cách có chiến lược.
1. Chuẩn Bị “Câu Chuyện” Của Bạn
Hãy chuẩn bị trước một phiên bản giới thiệu ngắn gọn trước khi bạn đến. Tự hỏi: Bạn tự hào về dự án nào? Bạn đang học gì? Ví dụ: “Dạo này con đang làm một tính năng mới giúp việc mua sắm online thuận tiện hơn cho rất nhiều người. Phần giải bài toán khá thú vị và con học được nhiều thứ.”
Đây chính là “elevator pitch” của bạn. Bạn cần nó dù có đang tìm việc hay không. Mục tiêu là tích cực nhưng không khoe khoang, cụ thể nhưng không sa đà thuật ngữ, và gợi mở để người nghe dễ hỏi tiếp.
2. Chuẩn Bị Sẵn Câu Trả Lời Cho Những Câu Hỏi Phổ Biến
“Công việc thế nào?” hoặc “Vẫn làm chỗ cũ à?” Bạn có thể trả lời: “Dạ vẫn ổn ạ. Dạo này con đang tập trung vào (một việc cụ thể).”
“Cháu làm gì ấy nhỉ?” Hãy nghĩ sẵn một câu thật gọn: “Con giúp công ty hiểu khách hàng cần gì để làm sản phẩm tốt hơn” hoặc “Con thiết kế ứng dụng và website mọi người dùng hằng ngày.”
“Khi nào con lên chức?” Đây là câu khó, nhưng bạn có thể nói: “Hiện tại con đang tập trung xây dựng chuyên môn về (X), để sau này có nền tảng tốt hơn cho (Y).”
3. Luyện Cách Đặt Ranh Giới
Khi lời khuyên nghe không còn phù hợp, hoặc khi bị đem ra so sánh khiến bạn chạnh lòng, bạn vẫn có thể ghi nhận thiện ý mà không cần đồng ý với tiền đề:
“Dạ con hiểu ạ. Bây giờ ngành công nghệ khác trước nhiều, nhưng con cảm ơn cô/chú đã quan tâm đến chuyện công việc của con.”
Hoặc: “Mỗi người có lộ trình khác nhau ạ. Hiện tại con đang tập trung vào điều phù hợp với mục tiêu của con.”
4. Lái Câu Chuyện Bằng Cách Hỏi Ngược Lại
Khi cuộc trò chuyện bắt đầu khiến bạn khó xử, hãy chuyển sang hỏi người đối diện: “Điều gì khiến cô/chú chọn lĩnh vực đó?” hoặc “Hồi mới đi làm, cô/chú đã vượt qua giai đoạn bấp bênh nghề nghiệp như thế nào?”
Cách làm này có nhiều lợi ích cùng lúc: Thứ nhất, bạn có thể nghe được những bài học bất ngờ. Ví dụ, bạn có thể phát hiện một người chú trong nhà cũng từng có cảm giác “sợ bị lộ là mình không giỏi như người ta tưởng”—giống hệt bạn. Đồng thời, bạn cũng chuyển trọng tâm khỏi bản thân, nhờ đó giảm bớt áp lực và căng thẳng.
Kết Luận
Điều nhiều người trẻ đi làm hay bỏ qua là: giải thích công việc của bạn cho người ngoài ngành là việc bạn sẽ phải làm trong suốt sự nghiệp—và đó là một kỹ năng then chốt. Người duyệt ngân sách cho dự án của bạn không nhất thiết am hiểu chuyên môn của bạn. Đồng nghiệp ở bộ phận khác cũng không nhất thiết “hiểu tiếng kỹ thuật” như bạn. Khách hàng tiềm năng quan tâm đến kết quả, không phải quy trình.
Nếu bạn có thể giúp bà hiểu product manager làm gì, bạn có thể giải thích giá trị của mình với bất kỳ ai. Những cuộc trò chuyện trên bàn ăn là bài tập “mức độ áp lực thấp” để chuẩn bị cho các tình huống “mức độ áp lực cao” trong tương lai.
“Bài Tập” Cho Dịp Lễ
Vì vậy, trước buổi gặp mặt sắp tới, hãy thử ghi nhanh vài ý:
- Một lời giải thích “mình làm gì” trong 30 giây (không dùng thuật ngữ)
- Một dự án hoặc thành tựu mà bạn tự hào
- Một điều bạn đang học hoặc đang hướng tới
- Một câu nói lịch sự để lái sang chuyện khác khi bị so sánh hoặc rơi vào khoảnh khắc khó xử
Bạn thậm chí có thể tập nói thành tiếng. Mục tiêu là nghe tự nhiên và tự tin, để không bị lúng túng khi bị hỏi bất ngờ.
Cuối cùng, mục tiêu không chỉ là “vượt qua” phần nói chuyện sự nghiệp, mà là biến nó thành cơ hội luyện tập. Những kỹ năng bạn rèn được khi điều hướng các cuộc trò chuyện này sẽ giúp bạn vững vàng trong mọi bối cảnh nghề nghiệp về sau.
Tags: giao-tiep-gia-dinh, quan-ly-cang-thang, ky-nang-nghe-nghiep
Tags: giao-tiep-gia-dinh, quan-ly-cang-thang, ky-nang-nghe-nghiep
