Chìa khóa để dùng AI hiệu quả là dựa vào sức sáng tạo của con người. Khi máy soạn thảo nội dung, hãy biên tập lại. Khi nó gợi ý một ý tưởng, hãy đặt câu hỏi và kiểm tra. Ở mọi ngành nghề, những người tiếp cận AI theo hướng phản biện và hợp tác đang tiến nhanh hơn phần còn lại….
Nhìn đâu cũng thấy AI đang khiến mọi thứ trở nên lộn xộn. Internet bị “tắc nghẽn” vì nội dung do máy tạo ra: vô số bài blog nhạt nhòa và những CV giống hệt nhau. Sinh viên dùng chatbot để né học, nhân viên dựa vào chatbot để “sản xuất ào ào” những sản phẩm kém chất lượng, còn phần đông chúng ta thì phải bơi trong một biển thông tin bịa đặt hoặc sai sự thật. Có những ngày, cảm giác này giống như một sự rệu rã tập thể diễn ra chậm rãi, hơn là một cuộc cách mạng.
Điều đó thể hiện rõ nhất ở môi trường làm việc. Doanh nghiệp đang triển khai AI tạo sinh với tốc độ chóng mặt, nhưng thay vì nâng chuẩn, nó lại thường kéo chuẩn đi xuống. Về phía người lao động, AI đang cho phép “sản xuất hàng loạt” thứ mà người ta gọi là “workslop”—những sản phẩm trông bóng bẩy bên ngoài nhưng hời hợt, chung chung, và đôi khi sai hoàn toàn. Nghiên cứu của công ty BetterUp cho thấy 40% nhân viên toàn thời gian ở Mỹ từng gặp workslop.
Vì sao phải đau đầu đào sâu một ý tưởng khó khi chatbot có thể cho ra thứ “tạm ổn”? Vì sao phải rà soát, phản biện kỹ khi AI trình bày nghe tự tin đến vậy? Vấn đề không chỉ là lười. Mọi thứ còn trầm trọng hơn bởi một thực tế: theo nghiên cứu của Đại học Elon, gần một nửa người dùng mô hình ngôn ngữ lớn tin rằng các mô hình này thông minh hơn mức chúng thực sự có. Với tâm thế đó, nhiều người bỏ qua bước kiểm tra và bàn giao “slop” như thể đó là công việc đàng hoàng. Báo cáo, bản ghi nhớ, đề xuất được soạn trong vài giây, được chuyển tiếp mà hầu như không rà soát, rồi cuối cùng bị đẩy sang người khác để họ sửa lại.
Trong khi đó, phía doanh nghiệp cũng đang mắc một sai lầm tương tự. Tin rằng AI đã—hoặc sẽ sớm—ngang bằng hay vượt con người, một số công ty đang lao vào cuộc đua cắt giảm nhân sự. Amazon dự kiến sa thải 14.000 nhân viên, lấy “kỳ vọng tăng năng suất” từ AI làm lý do cho việc cắt giảm. Cả bộ phận bị cắt mỏng, không phải vì AI đã chứng minh nó thay được họ, mà vì lãnh đạo tin rằng điều đó sớm muộn cũng sẽ xảy ra.
Với tư cách là một nhà nghiên cứu AI, đồng thời là nhà sáng lập/CEO của một trong những startup AI tạo sinh đời đầu, tôi thấy xu hướng này đi ngược với điều mà tôi tin rằng các bậc tiên phong trong lĩnh vực từng hướng tới. AI tạo sinh nên được xây dựng để nâng năng lực con người. Vậy vì sao nơi làm việc lại đang dùng nó để tự làm suy yếu?
Không có gì trong bản chất công nghệ buộc chúng ta phải tạo ra công việc chất lượng thấp. AI có thể khuếch đại trí tuệ và cải thiện kết quả—nhưng chúng ta phải chủ động chọn cách dùng như vậy. Và về phía doanh nghiệp, việc sa thải con người quá sớm là một quyết định chiến lược, chứ không phải điều công nghệ “bắt buộc”.
Vậy điều gì đang thúc đẩy chuyện này? Ở gốc rễ là một huyền thoại đã tồn tại suốt nhiều thập kỷ: AI như một “đấng phán quyết” biết tuốt.
Huyền Thoại Về “Đấng Phán Quyết AI” Hoàn Hảo
Từ HAL 9000 đến Skynet, văn hóa đại chúng từ lâu đã mô tả AI như một thực thể gần như thần thánh—rốt cuộc sẽ vượt qua và thay thế chúng ta. Khi AI tạo sinh bùng nổ vào năm 2022, nhiều người đã sẵn sàng tin rằng họ đang chứng kiến lời tiên đoán lâu nay trở thành sự thật.
Truyền thông tiếp thị càng tiếp sức cho câu chuyện đó. AI được quảng bá như thứ nhanh hơn, thông minh hơn, và vượt trội hơn con người. Thế là khi chatbot nói: “Ý hay đấy!”, người ta tin ngay. Nếu “đấng phán quyết” đã gật đầu, tức là mình đúng. Nếu nó có thể viết báo cáo thay mình, còn cần suy nghĩ làm gì? Và nếu AI thông minh hơn, thì có lẽ mình nên thay đội ngũ bằng các tác nhân AI “nhanh hơn, tốt hơn, rẻ hơn”.
Nếu chẩn đoán như vậy, hướng giải quyết sẽ rõ ràng hơn. Chúng ta sẽ không quay lưng với công nghệ này—vì quá nhiều tiền đang chảy qua nó. Nhưng chúng ta có thể phá bỏ huyền thoại ấy. Ta có thể ngừng đối xử với AI tạo sinh như một “đấng phán quyết” thần thánh và bắt đầu nhìn nó đúng bản chất: một đối tác hấp dẫn nhưng hoàn toàn có thể sai—trong công việc và cả ngoài công việc.
Xem Xét Lại Cách Bạn Tiếp Cận AI
Chìa khóa để dùng AI hiệu quả là dựa vào sức sáng tạo của con người. Khi máy soạn thảo nội dung, bạn biên tập lại. Khi nó gợi ý một ý tưởng, bạn đặt câu hỏi và kiểm tra. Ở mọi ngành nghề, những người áp dụng cách tiếp cận phản biện và hợp tác với AI đang tiến lên. Và khi điều hành một công ty, bạn không vội “xén bớt” lực lượng lao động của mình. Thay vào đó, hãy dành thời gian đánh giá xem công nghệ hiện tại—chứ không phải một viễn cảnh khoa học viễn tưởng lý tưởng hóa—thực sự có thể làm gì để nâng tầm doanh nghiệp.
Hãy bắt đầu bằng việc khám phá xem các công cụ AI ngày nay thực sự làm được gì. Điều quan trọng là bạn phải tự mình thử nghiệm để tách bạch giữa hào quang quảng cáo và năng lực thật. Hãy tìm những điểm mà AI có thể nâng chất lượng, chứ không chỉ tăng tốc: cải thiện luồng công việc, tăng chất lượng khâu lên ý tưởng, hoặc nâng tầm sản phẩm cuối. Vì công nghệ vẫn còn non trẻ, lợi thế thuộc về những ai chịu thử và tìm ra cách dùng giàu trí tưởng tượng. Và nếu bạn ở vai trò quản lý, đừng nhảy ngay đến phương án cắt giảm nhân sự. Hãy nhìn rộng hơn: AI có thể giúp đội ngũ hiện tại phục vụ nhiều khách hàng hơn, tạo kết quả tốt hơn, hay mở ra các nguồn doanh thu mới như thế nào?
Chúng ta đang ở một thời điểm then chốt. Cứ cực đoan giữa hoảng loạn và tôn thờ sẽ không giúp ích gì. Nếu gạt bỏ huyền thoại “đấng phán quyết”, ta có thể giành lại vai trò của mình trong mối quan hệ hợp tác này. Doanh nghiệp cần ngừng xem AI như một công cụ thay thế sẵn cho trí tuệ con người. Người lao động cần ngừng phó mặc đầu óc cho cỗ máy. Khi bỏ được huyền thoại, cơ hội thật sự mới lộ diện: AI củng cố năng lực con người, trong khi quyền kiểm soát vẫn do chúng ta nắm chắc.
\nTags: AI tạo sinh, chất lượng công việc, tư duy phản biện
Tags: AI tạo sinh, chất lượng công việc, tư duy phản biện
